Ekonomistlerin daha çok kullandığı bir terim olan rayiç bedel; mal olarak nitelendirilen taşınır ve taşınmazların alım satım sürecinde zararına satışı engellemek ve piyasa değerinde kalabilmek amaçlı ortaya çıkan bir uygulama sistemidir.
Maliye Bakanlığınca her yıl yeniden belirlenmek üzere (bazen de yılda birden çok kez olmak üzere) rayiç bedel belirlenir ve her ilin sosyolojik, ekonomik ve siyasi özelliklerine göre o ilin yetkililerince komisyon kararınca belirlenir.
Rayiç Bedel Kim Tarafından Uygulanır?
Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre her türlü parasal işlemler Maliye Bakanlığınca belirlenir. Ancak rayiç bedel işlemleri taşınmaz ise bu bedel belediyelerce tahsil edilir.
Rayiç Bedel Nasıl Belirlenir?
Yerleşke içerisinde yer alan en az üç adet malın karşılaştırılması sonucu ortaya çıkan bedelin asgari düzey sayılması ve asgari düzeyin altında satılmaması şartı ile belirlenerek satıcının zarar etmemesi açısından rayiç bedel önemlidir.
Bir mal 100 tl ise ve yerleşke de en az 3 mal 80-100-60 tl cinsinden satılıyor ise bu üç bedelin toplamının 3’e bölünmesi ile rayiç bedel bulunur. Satıcı rayiç bedeli e devlet üzerinden öğrenebilir. Rayiç bedel ayrıca o yerleşke de farklı değerlendirmeler üzerinden de analiz edilir.
Bu analizler;
o Malın yeri, mevki
o Malın özellikleri
o Malın metrekaresi
o Malın yıpranma bedeli gibi pek çok analiz yöntemi mevcuttur.
Rayiç Bedel Ücretli Midir?
Piyasalarda taşınır ya da taşınmazın güncel değer olarak bilinen rayiç bedel satış yapan ve alanlar arasında güven endeksidir.
Devlet açısından da;
o Vergilendirme
o İşletme
o Satın almalar
o Kamulaştırma gibi nedenlerle önemli bir ayrıntıdır.
Rayiç Bedel Belirleme Yöntemleri
Rayiç bedel belirleme yöntemi bir kaç kategoriden oluşur.
Bu kategoriler;
o Karşılaştırmalı satış üzerinden rayiç bedel yani; yakın bir zaman diliminde benzer mal satışı araştırması üzerinden belirlenir.
o Gelir getirici yöntemi yani bir malın getirisi ön plana alınarak belirlenen rayiç sistemidir.
o Yaklaşık maliyet yöntemi; genellikle başvurulan yöntem olan bu yöntemde rayiç belirleme sıfırdan mal ele alınarak belirlenir.
o Arz ve talep yöntemi; bu yöntem de ise talep fazla ise rayiç bedel artar, talep az ise rayiç bedel azalır yani paralel bir rayiç bedel tablosu ortaya çıkar.
Rayiç Bedelde Belirleyici Faktörler Nelerdir?
Malın alım ve satımında doğru bir karar vermek ve kazançlı bir yatırım yapmak için rayiç bedel belirleyici bir aktördür. Bu nedenle araştırma yapılarak rayiç bedelleri göz önüne alarak işlem yapmak faydalı olacaktır.
Rayiç bedeli belirleyen faktörler;
o Rayiç bedel belirleyicisi ekonomik koşullara bağlıdır
o Rayiç bedel belirleyicisi halkın arz ve talebi yönünde gelişir
o Rayiç bedel belirleyici faktörler arasında durum ve konumda önemli yer alır.
Arsa, konut ve araçlar için ayrı ayrı kriterler göz önünde bulundurularak rayiç bedel belirlenir.
Vergi ve Sigortacılıkta Rayiç Bedel
Rayiç bedel sigortacılık işlemlerinde de önemli bir kavramdır. Ayrıca gerek konut, arsa veya taşıt alım satımlarında gelir ve emlak vergi işlemlerinde de rayiç bedel üzerinden işlemler sigortalanır ya da vergilendirilir. Ekonomik koşullar olarak tanımlanan enflasyon, büyüme ve faiz oranları rayiç bedellerin yıllar içerisinde değişimini etkileyen nedenler içerisinde yer alır.
Örnek olarak 2024 yılında bir arsa metrekare olarak ekonomik nedenlere göre 500 tl ise 2025 te enflasyon ve büyüme ülke için ters orantılı ise arsanın değeri ya artar ya da düşer. Rayiç bedel belirlemesi vatandaş için güvenli alış verişin anahtarıdır.
